-------------------------------
कासवीची दृष्टी
--------------------
मला वाटते आळंदीच्या देवळात प्रवेशद्वारावरच एक कासवीची प्रतिमा आहे. लोक त्या प्रतिमेलाच देव समजून हात लावत आत जातात. ह्या प्रतिमेचे गूढ व संदर्भ मला एकदा वेस्ट इंडीज मध्ये असताना आम्ही एका पिकनिकला गेलो होतो तेव्हा कळाला. ही पिकनिक होती कासवांची बीचवर जाऊन अंडी घालणे, त्यातून कासवांची पिले जन्मणे व त्यांनी समुद्राकडे झेपावणे हे बघण्यासाठी. हे सगळे बघायला अगदी भर रात्रीच जावे लागते म्हणे. पहाट फुटायच्या आधी कासविणी येतात, अंडी घातलेली होती त्या जागी उकरतात, व अंड्यातून पिले कशी बाहेर येतात, त्यातली काही उपडी होतात ( मग ही काही कोणी सुलटी करीत नाही, ती मरूनच जातात ) व बाकीचे कसे समुद्राकडे झेपावतात, हे सगळे दृश्य मोठे रोमांचकारी असते. त्यात सगळ्यात अगम्य असते ते कासवीचे नुसते डोळ्यांनी पाहणे. ती दुसरे काही करीत नाही. उपड्या पडलेल्या पिलांना सुपडे करीत नाही की समुद्राकडे जोशाने कूच करणार्‍यांना प्रोत्साहन देत नाही. परमेश्वराने खरे तर असे असावे, नुसते नजरेने माया करावी, असे वाटूनच कदाचित ह्या कासविणीची प्रतिमा देवळाच्या प्रवेशद्वाराशी लावलेली असावी !
कवि काय किंवा शास्त्रज्ञ काय किंवा साधे साधक काय हे एका अनाम इच्छेने काहीतरी मोलाचे शोधत असतात. काहींना गवसते किंवा काहींना गवसले असे वाटते. विज्ञानात परंपरेने एकमेकांच्या शोधावर पुढे काम करणे, पडताळा घेणे असे काम होते व कालांतराने काही निश्चित काही हाती तरी लागते. पण कवींचे काय ? कोणाला खरेच सत्य गवसले असेल व ते इतरांनी वाचलेच नसेल किंवा वाचूनही समजले नसेल तर काय करायचे ?
इथे कवीला भवभूतीसारखे, (कासविणीसारखे) समानधर्मा रसिकाची नुसते वाट पाहात बसणे नशीबी येते. भवभूती म्हणाला होता : उत्पत्स्यते, अस्ति, मम को पि समानधर्मा । कालो हि अयं निरवधि:; विपुला च पृथ्वी ॥ ( माझ्यासारखा समानधर्मा असणारा कोणी रसिक उप्तन्न होईल, किंवा अन्यत्र कोठे असेलही. कारण काल अनंत आहे आणि पृथ्वी विशाल आहे.)
कासवीची दृष्टी
--------------------
मला वाटते आळंदीच्या देवळात प्रवेशद्वारावरच एक कासवीची प्रतिमा आहे. लोक त्या प्रतिमेलाच देव समजून हात लावत आत जातात. ह्या प्रतिमेचे गूढ व संदर्भ मला एकदा वेस्ट इंडीज मध्ये असताना आम्ही एका पिकनिकला गेलो होतो तेव्हा कळाला. ही पिकनिक होती कासवांची बीचवर जाऊन अंडी घालणे, त्यातून कासवांची पिले जन्मणे व त्यांनी समुद्राकडे झेपावणे हे बघण्यासाठी. हे सगळे बघायला अगदी भर रात्रीच जावे लागते म्हणे. पहाट फुटायच्या आधी कासविणी येतात, अंडी घातलेली होती त्या जागी उकरतात, व अंड्यातून पिले कशी बाहेर येतात, त्यातली काही उपडी होतात ( मग ही काही कोणी सुलटी करीत नाही, ती मरूनच जातात ) व बाकीचे कसे समुद्राकडे झेपावतात, हे सगळे दृश्य मोठे रोमांचकारी असते. त्यात सगळ्यात अगम्य असते ते कासवीचे नुसते डोळ्यांनी पाहणे. ती दुसरे काही करीत नाही. उपड्या पडलेल्या पिलांना सुपडे करीत नाही की समुद्राकडे जोशाने कूच करणार्‍यांना प्रोत्साहन देत नाही. परमेश्वराने खरे तर असे असावे, नुसते नजरेने माया करावी, असे वाटूनच कदाचित ह्या कासविणीची प्रतिमा देवळाच्या प्रवेशद्वाराशी लावलेली असावी !
कवि काय किंवा शास्त्रज्ञ काय किंवा साधे साधक काय हे एका अनाम इच्छेने काहीतरी मोलाचे शोधत असतात. काहींना गवसते किंवा काहींना गवसले असे वाटते. विज्ञानात परंपरेने एकमेकांच्या शोधावर पुढे काम करणे, पडताळा घेणे असे काम होते व कालांतराने काही निश्चित काही हाती तरी लागते. पण कवींचे काय ? कोणाला खरेच सत्य गवसले असेल व ते इतरांनी वाचलेच नसेल किंवा वाचूनही समजले नसेल तर काय करायचे ?
इथे कवीला भवभूतीसारखे, (कासविणीसारखे) समानधर्मा रसिकाची नुसते वाट पाहात बसणे नशीबी येते. भवभूती म्हणाला होता : उत्पत्स्यते, अस्ति, मम को पि समानधर्मा । कालो हि अयं निरवधि:; विपुला च पृथ्वी ॥ ( माझ्यासारखा समानधर्मा असणारा कोणी रसिक उप्तन्न होईल, किंवा अन्यत्र कोठे असेलही. कारण काल अनंत आहे आणि पृथ्वी विशाल आहे.)
